ΜΕΓΑΠΟΛΙΣ – Ένας φολιδωτός κόσμος

Είναι απορίας άξιο πως ανάμεσα στις αναρίθμητες θεότητες, θεούς, και μυθικά τέρατα όλων των εποχών δεν συγκαταλέγεται κανείς-καμία-τίποτε, που τ’ όνομά του ή ο συμβολισμός του να παραπέμπει στο παιχνίδι των κατασκευών Lego. Η μόνη ίσως αναφορά, που εμμέσως παραπέμπει σε μία σχετική λατρεία -ωστόσο μακράν του θεολογικού- είναι εκείνη της Βαβέλ, η οποία καταγράφεται ως παρακμιακή και απευκταία ύλη της ανθρώπινης δημιουργίας.

Η αρχιτεκτονική του σημερινού κόσμου, ο δομικός του μορφότυπος, εγκαθιδρύθηκε ως προσανατολισμός 400 περίπου χρόνια πριν. Η εξέλιξή του, για την ακρίβεια η επέκτασή του, συντελέστηκε ταχέως εξαλείφοντας τις προϋποθέσεις εμφάνισης ενός εναλλακτικού δόγματος, έστω μιας αίρεσης. Καίτοι οι επιστήμες και η τεχνική -εξ αρχής αυτού του κόσμου- παρήγαγαν πληθώρα έργων και λόγου, η εννοιολόγηση του φαινομένου υπήρξε ιδιαίτερα προβληματική, αποτυγχάνοντας να εγγράψει μια ολιστική προσέγγιση και κατ’ επέκταση θεώρηση του παραχθέντος συστήματος-κόσμου. Η αποτυχία αυτή οφείλεται τόσο στα επιστημολογικά πρότυπα και αρχές που επικράτησαν όσο και στο γεγονός ότι την εννοιολόγηση τη σφετερίστηκαν οι κοινωνικές επιστήμες και η πολιτική οικονομία.

Θα ξεκινήσουμε ανάποδα προκειμένου να καταδείξουμε πόσο στρεβλή υπήρξε η χωροθέτηση της γνώσης και της γνωσιολόγησης του συστήματος-κόσμου και πόσο απέχει η τεχνοεπιστημονικά σχεδιασμένη φόρμα από το πραγματικό μόρφωμα. Σε ποια επιστήμη-τέχνη θα μπορούσε να απαντηθεί ο καινοφανής (δικός μας) όρος «φολιδωτός κόσμος»; Ασφαλώς όχι στην κοινωνιολογία και την πολιτική οικονομία, αδιάφορο αν η τελευταία είναι μαρξική ή φιλελεύθερη. Ο όρος που εισηγούμαστε εδώ θα μπορούσε να ανήκει, δικαιωματικά, στην αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική, και ειδικότερα στο πλαίσιο μιας αντίληψης που τις θεωρεί όχι μονάχα ως τέχνες, αλλά και ως επιστήμες του ανθρώπου. Το όποιο σχέδιο για μία Μεγάπολη απέφυγε να συμπεριλάβει στα εργαλεία του έστω μιαν αρχιτεκτονική οντολογία (sic) και μια ζωγραφική πολεοδομία (sic), γεγονός που αποτυπώνεται σε μια απλή polaroid.

MEGAPOLIS
Οn the outside a cascade of colours and forms, but on the inside her heart is charred.

ΜΕΓΑΠΟΛΙΣ
Η όψη της ένας καταιγισμός χρωμάτων κι ένα παιχνίδισμα φορμών, αλλά από μέσα η καρδιά της είναι απανθρακωμένη.

Πώς θα μπορούσε κανείς, ως ζωγράφος, να βουτήξει στην ψυχή της πόλης, χωρίς να καταφύγει σε μανιέρες και κονσέρβα γνώσης «καλών τεχνών»; Είναι η ζωγραφική απλά ένα παιχνίδι σύνθεσης, ρυθμού και αρμονίας, ή πίσω από μιαν εικαστική εικόνα κρύβεται μια βαθύτερη, μια ανεξιχνίαστη και αθέατη αρχή; Μήπως η τελευταία επιβάλλει στις φόρμες και στα χρώματα να συνταιριαστούν σε ρυθμό; Η εικόνα είναι περισσότερα από αυτό που φαίνεται. Μία Μεγάπολις θα όφειλε να είναι περισσότερα από αυτό που φαίνεται.

Η Μεγάπολις έχει μια σκοτεινή, απανθρακωμένη καρδιά, και θα μπορούσε να είναι πρωταγωνίστρια σε ένα pulp fiction δυστοπικό μυθιστόρημα. Μπορεί αυτό να μην ήταν στις προθέσεις του σχεδιαστή, αλλά η ζωγραφική της εκδοχή ανοίγει αυτό το παράθυρο.

Η Μεγάπολις είναι ένας οργανισμός που αναπνέει μέσα από τις φολίδες του, μέσα από τις κυψέλες του, μέσα από τα κελιά του. Η ομοιόσταση της Μεγάπολης βασίζεται σε πολύπλοκες διαδικασίες νοημοσύνης σμήνους (swarm intelligence). Αίμα ηλεκτρικό κυλάει στις φλέβες της, και θαρρεί πως ήρθε η ώρα να αναβαθμίσει τον μεταβολισμό της, ένεκα επέκτασης. Η Μεγάπολις είναι ένας πολύπλοκος υπεραλγόριθμος, αποτελούμενος από fractals αλγορίθμων που αναλύονται σε ακόμα πιο μικρούς αλγόριθμους. Κάθε φολίδα κι από ένας αλγόριθμος, κάθε ηλεκτρικό αιμοσφαίριο κι από ένας αλγόριθμος.

Και σαν η πόλη αποφάσισε να αναβαθμιστεί, η εντολή αναβάθμισης μεταφορτώνεται τώρα σε κάθε μικρό κελί. Κάθε μικρό κελί που συντέθηκε, προσδιορίστηκε, αντικρίστηκε, πιστοποιήθηκε και ανέλαβε ρόλο εντός του μητρικού οργανισμού υποχρεούται σε συμμόρφωση. Κι όπως σε κάθε συνθήκη η οποία δεν είναι τυχαία, ούτε φαινομενικά ανώφελη, ούτε παράλογη, μα κρύβει μια προσδοκία και μια προβολή εξελικτικής νομοτέλειας, η καρδιά δεν έχει καλή θέση. Γιατί μπορεί να υπάρχει συλλογική ευφυΐα, συλλογική συνείδηση, ακόμα και συλλογικό ασυνείδητο, αλλά συλλογική καρδιά δεν υπάρχει. Η καρδιά είναι ατομική.

Ένα βουνό από μικρές ατομικές καρδιές συγκεντρώθηκε σε κάποια εννοιολογική πλατεία, σχηματίζοντας μια μεγάλη καρδιά. Αυτό προσομοιάζει σε καρδιά, αλλά δεν είναι μια καρδιά. «Αυτόν τον Ιούδα θαρρώ πως ήρθε η ώρα να τον κάψουμε δεύτερη φορά»· έτσι σκέφτηκε η Μεγάπολις και άναψε ένα σπίρτο. Και η αναβάθμιση ολοκληρώθηκε.

Υ.Γ.: Δεν υπάρχουν ιστορικοί του μέλλοντος. Υπάρχουν ιστορικοί του παρόντος, χρονογράφοι και εκφωνητές που δίνουν τεχνικές προδιαγραφές και τεχνολογικές προσεγγίσεις για ένα απώτερο μέλλον, με τη θεμελιακή συνθήκη ήδη συντελεσμένη αυτή τη στιγμή που ζούμε.

ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ

Κάθισα σε μια καρέκλα και εστίασα την προσοχή μου σε μια φωτογραφική εικόνα που φαινομενικά δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική. Επέμεινα στην αναζήτηση λόγου και αιτίας ώστε να αποπειραθώ μια ζωγραφική παρέμβαση, μια ανασύνθεση με λιτά μέσα. Ένας συνειρμός γεννιέται από τα γεωμετρικά σχήματα. Είναι μια σύνθεση σε κόκκινο, κίτρινο και μπλε ή το να επιχειρήσει κανείς την ανασύνθεσή της θα παράξει και άλλα πράγματα; Τελικά, ναι. Πρώτ’ απ’ όλα, η Μεγάπολη είναι η δομή και η γεωμετρία, σκληρή και άκαμπτη. Από πάνω βάλε ό,τι βιτρίνα θες, ό,τι χρώμα θες. Αλλά κάπως έτσι δεν είναι η ουσία της πόλης;

Η ζωγραφική ανασύνθεση της Μεγάπολης έγινε άνευ προσχεδίου ή προμελέτης. Ήταν αυθόρμητη διαδικασία, που όμως μετουσιώθηκε εκ των πραγμάτων σε πειθαρχία, διότι κάθε κελί έχει τη δική του υπόσταση και χώρο στο κάδρο. Δεν έχει την ελευθερία της χειρονομίας, δεν γράφει το χρώμα φόρμα. Η φόρμα επιβάλλει το χρώμα.

Αλλά, τι είδους ζωγραφική μπορούμε να κάνουμε πλέον, όταν οι εντυπώσεις (impressions) και οι εκφράσεις (expressions) έχουν εξασθενήσει, και τη θέση τους κατέλαβε η εννοιολογία; Διανοητική τέχνη… Πώς να φτιάξεις κάτι με καρδιά, όταν αυτό το ίδιο δεν απηχεί την καρδιά; Σάμπως στις μέρες μας ο ζωγράφος να χρειάζεται να γίνει ένας ιδιότυπος ανθρωπολόγος για να μην παλινδρομεί μεταξύ γεμίσματος κορνίζας-για-τον-τοίχο και λεζάντας σε κενό δωμάτιο.

ΑΘΕΑΤΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ από τη Μεγάπολη, με απομονωμένο εικαστικό ενδιαφέρον:

Ο κύριος Τσανγκ ζει μόνος σε ένα μικρό διαμέρισμα στον 26ο όροφο του Συμπλέγματος Κατοικιών Β’. Ο κύριος Τσανγκ είναι υπάλληλος γραφείου. Το διαμέρισμα το αγόρασε μερικά χρόνια τώρα, και θα έλεγε κανείς ότι ήταν ακριβούτσικο για τα μόλις 49 τετραγωνικά του. Όμως έχει καλή εργονομία χώρων, αρκετές πολυτέλειες και καλό προσανατολισμό. Ο κύριος Τσανγκ το διάλεξε έτσι ώστε να μπορεί να απολαμβάνει τα ηλιοβασιλέματα του χειμώνα μέσα από το μικρό καθιστικό του.

Ο κύριος Τσανγκ τον ελεύθερο χρόνο του τον περνάει, μεταξύ άλλων, φροντίζοντας τη μικρή του συλλογή εξωτικών φυτών. Το διαμέρισμα δεν έχει μπαλκόνι, κι έτσι προσάρμοσε ένα σύστημα ραφιών ακριβώς μπροστά από το άθραυστο παράθυρο του καθιστικού του. Βρομέλιες, βολβοί, αερόφυτα, αλόες μινιόν, δύο αλοκάσιες, ένα χλωρόφυτο, μια μικρή μονστέρα, μια πιλέα, τρεις σανσεβιέρες, μια φτέρη, μια κόκκινη δράκαινα, κι ένα νηπενθές που αγόρασε τελευταία. Οι έξι του ορχιδέες, τοποθετημένες σε ένα σκιερό μέρος στο νοτιοανατολικό τοίχο, τα πάνε περίφημα, και τον τελευταίο καιρό τού χαρίζουν ένα καταπληκτικό καμβά από τις πολύχρωμες συστοιχίες των ανθέων τους, μωβ, λευκή και κίτρινη σύνθεση. Έχει τοποθετήσει και δύο αερόφυτα στο γραφείο του, πάνω σε δύο περίτεχνες μικρές συρμάτινες βάσεις, σαν κηροπήγια, μια κοντή και μια πιο ψηλή, και μοιάζουν σαν ζωντανά πράσινα μαλλιαρά κεφαλάκια που τον κοιτούν.

Μετά από πολλούς μήνες τηλεργασίας και κατ’ οίκον περιορισμού, ο κύριος Τσανγκ έχει γίνει κάπως χλωμός, καθώς το ηλιακό φως από το σφραγισμένο παράθυρο περνάει πάντα καθαρισμένο από το μεγαλύτερο μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας του, από τις επάλληλες στρώσεις φίλτρων των υαλοπινάκων. Από την άλλη, το φιλτραρισμένο και αδυνατισμένο φως είναι εκείνο που βοήθησε στην ευδοκίμηση των φυτών του και έθρεψε τα ανοιξιάτικα τρυφερά φύλλα και βλαστάρια που ο κύριος Τσανγκ περιμένει πάντα πώς και πώς. Υπό άλλες συνθήκες, θα τα θέριζε και κατέκαιγε το αδυσώπητο φως και η πύρα του νοτιοδυτικού ηλίου. «Μακάρι να είχα λίγο χώρο ακόμα να βάλω στο παράθυρο ένα Phlebodium Blue Star, ένα Anthurium, ένα Inchplant και μια ακόμα Pilea Peperomioides», σκέφτηκε κοιτώντας την ωραία τακτοποιημένη σύνθεση. Μια στενοχώρια τον έζωσε…

Σικυώνα & Λαβύρινθος – 08.09.2022

Πηγή έμπνευσης της ζωγραφιάς υπήρξε εικόνα του Howen / Unsplash.